Zoek bijvoorbeeld naar een activiteit of pagina

Zowat een jaar geleden benaderde Geert Verbeke bkkc met de vraag hem bij te staan om de bouw van een bijzonder tentoonstellingspaviljoen te kunnen voltooien. Geert Verbeke is verzamelaar en directeur van de Verbeke Foundation, met 12 hectare natuurgebied en 20.000m2 overdekte ruimten één van de grootste privé-initiatieven voor hedendaagse kunst in Europa. Op het voorterrein van zijn domein in het Vlaamse Kemzeke, gelegen iets ten westen van Antwerpen, was hij gestart met de bouw van een door Jacobus Kloppenburg (beeldend kunstenaar, geboren in 1930 te Amsterdam) ontworpen paviljoen waarvan de basis bestaat uit 13 gestapelde zeecontainers. De ruwbouw stond overeind, maar voor tal van bouwkundige voorzieningen en de inrichting van het paviljoen moest nog geld gevonden worden. Er was een nieuwe regeling Opdrachtgeverschap opengesteld door het Mondriaan Fonds bedoeld om publiek-private opdrachtgevers te stimuleren zodat belangwekkende, openbaar toegankelijke beeldende kunstprojecten gerealiseerd kunnen worden. Die regeling bood mogelijkheden. Of we konden helpen.

Aanleiding: afvalmateriaal

Wie eenmaal de ontluisterende geschiedenis kent van het grotendeels vernietigde oeuvre van Jacobus Kloppenburg (Amsterdam, 1930), zal dit niet snel vergeten. Kloppenburg werkt met afvalmateriaal; het residu van onze moderne beschaving. Alles wat hij op straat vindt en wat voldoet aan zijn esthetische criteria brengt hij samen in wat in de loop der jaren uitgroeit tot een uniek totaalkunstwerk. Een kunstwerk dat in bijna veertig jaar tijd de drie verdiepingen van het grachtenpand waarin hij woont en werkt volledig bezet. Met wat hij verzamelt maakt hij onder andere assemblages, collages, schilderijen, tekeningen, ontwerpen en foto's die hij samen The Artchive for The Future noemt: zijn eigen archief voor de toekomst. Tentoonstellen doet hij zelden, de verkoop van werken probeert hij te voorkomen.

Kloppenburgs atelier aan de Lauriergracht in Amsterdam werd in 1997 wegens vermeend brandgevaar ontruimd en belandde - door een sloop- en grondverzetbedrijf in 13(!) zeecontainers gestouwd - jarenlang in de Amsterdamse haven. Dit ondanks het feit dat Museum Schloss Moyland, dat in Duitsland nabij Kleve over een grote collectie werken van Joseph Beuys beschikt, op het punt stond het complete oeuvre van Kloppenburg over te nemen en het in een eigen paviljoen permanent onder te brengen. In de haven verpieterde Kloppenburgs levenswerk en bleek niemand, ondanks steunbetuigingen uit de internationale kunstwereld, in staat het tij te keren. “Hüte die Flamme”, zo beëindigt Waldo Bien, bevriend beeldend kunstenaar, in januari 2005 zijn zoveelste pleidooi aan het adres van de gemeente voor behoud van het werk. Houd de vlam van de hoop levend, bedoelde hij. Hij kon niet vermoeden hoe wezenlijk anders zijn pleidooi werd verstaan. Het onvoorstelbare gebeurt: in 2008 wordt de volledige collectie op last van de gemeente afgevoerd en verbrand. 52.400 kilo Kunst gaat in vlammen op.

Werk van Kloppenburg dat dankzij de inzet van Waldo Bien behouden bleef, werken die ten tijde van de ontruiming elders waren ondergebracht of elders gepresenteerd werden, wordt vlak na het debacle in 2008 een ereplaats geboden in Vlaanderen, bij de Verbeke Foundation, vrijplaats voor de kunsten.

Nu krijgt het werk, met steun van het Mondriaan Fonds en met de helpende hand die bkkc kon bieden, een permanent onderkomen in een door Kloppenburg zelf ontworpen sculptuur. De inrichting van het privémuseum is geheel op aanwijzingen van de kunstenaar, en samen met de kunstenaar, gerealiseerd. Binnenin zullen de voor velen onbekende, maar bij nadere kennismaking indrukwekkende, overgebleven delen van het Archief voor de Toekomst aanschouwd kunnen worden. Zondag 1 december wordt het paviljoen geopend. U bent van harte welkom. 

Problematiek behoud en beheer

Voor bkkc en de Verbeke Foundation vormt bovenstaande geschiedenis aanleiding voor een vervolgproject waarin we de problematiek rond het behoud en beheer van het oeuvre van hedendaagse beeldend kunstenaars breder onder de aandacht brengen en nader onderzoeken. Wat doe je met werk dat door een calamiteit, of door het overlijden van de maker, in de verdrukking raakt, of dreigt te geraken? Hoe voorkom je dat belangrijk cultureel erfgoed door onzorgvuldig handelen zijn samenhang, context en betekenis kwijtraakt?

Bkkc wordt met enige regelmaat benaderd met vragen rond dit onderwerp en constateert een groeiend probleem. Kunstenaars die zich zorgen maken over de bestemming en het behoud en beheer van hun werk, vrienden en erven met vragen over de bestemming van de nalatenschap van een overleden maker. Het betreft problemen die, als ze zich aandienen, altijd acuut en meerledig zijn en de neiging hebben in rap tempo uit te groeien tot –voor een individu- onbeheersbare proporties. Musea onderkennen dit, maar zijn evenmin bij machte altijd de helpende hand te bieden. Tijd, geld, ruimte en menskracht ontbreken. Werk dat waarde lijkt te hebben gaat onder de hamer op een veiling, ander werk wordt weggeschonken aan wie er zich om bekommeren wil, of verstoft op zolder. Of belandt onherroepelijk in de vuilcontainer als ook familie, vrienden of anderen die de last van de nalatenschap moeten dragen er de waarde niet van inzien (of gewoon geen andere uitweg zien). Hoe dan ook: het werk en ander belangrijk biografisch bronmateriaal raakt haar samenhang en betekenis kwijt en raakt het buiten bereik van het publiek en van onderzoekers.

Hoe stel je vast wat van waarde is?

We constateren een groeiende behoefte aan kennis: welke instellingen en personen zijn bekend met de problematiek, wat zijn de richtlijnen, is er een leidraad of stappenplan dat kan helpen inzicht te bieden in risico’s en mogelijkheden? Zijn er voorbeelden die ons ter lering kunnen strekken? Door het project krijgen en geven we inzicht in factoren die behoud, beheer en waardering van een oeuvre beïnvloeden. Want hoe stel je vast wat van waarde is? Wat behoort tot de kern en wat tot de context? Wie bepaalt dat, en op basis waarvan? We hopen meer inzicht te kunnen geven in de uiteenlopende overwegingen en belangen die ten grondslag liggen aan de totstandkoming van ons erfgoed van de toekomst.

Het project ‘Archief voor de Toekomst’ bestaat uit een onderzoek naar de problematiek van het oeuvrebeheer en de nalatenschap van hedendaagse beeldend kunstenaars (eerste helft 2014). Dit wordt gevolgd door een drietal presentaties van werken van Nederlandse en Vlaamse kunstenaars in de presentatieruimte van bkkc (tweede helft 2014 en eerste helft 2015) met hieraan gekoppeld een conferentie in Museum De Pont in Tilburg. Het project wordt in Vlaanderen bij de Verbeke Foundation afgesloten met een presentatie van werken en onderzoeksresultaten.

Meer weten over problematiek van het oeuvrebeheer?

Neem contact met mij op.

Bas blogt

Digitale Transformatie in de culturele sector

Nieuwe technologische ontwikkelingen geven makers en instellingen steeds meer tools. Wat zijn de laatste ontwikkelingen?

1 oktober 2023
Digitale Transformatie in de culturele sector

Digitale kunst en instellingen in Brabant

In Brabant zijn veel inspirerende plekken waar nieuwe digitale kunst samen met makers en samenwerkingspartners wordt ontwikkeld, getoond en bediscussieerd voor een groeiend publiek. Op deze pagina vind je een greep uit andere Brabantse instellingen en festivals op het gebied van digitale kunst.

1 september 2022
Digitale kunst en instellingen in Brabant

Digitale kunst en opleiding in Brabant

Wil je je (bij)scholen, wil je onderzoek doen? In het overzicht op deze pagina vind je de plekken in Brabant waar je terecht kunt met je vragen. Veel makers en mogelijkmakers van de toekomst krijgen hier hun opleiding.

1 september 2022
Digitale kunst en opleiding in Brabant

Digitale kunst en kennisinstellingen

Landelijk en internationaal zijn er een hoop inspirerende plekken waar nieuwe digitale kunst samen met makers en samenwerkingspartners wordt ontwikkeld, getoond en bediscussieerd voor een groeiend publiek. Een greep uit de instellingen en festivals buiten Brabant.

1 september 2022
Digitale kunst en kennisinstellingen

Innovatielabs met Brabantse inbreng

De open calls van het programma Innovatielabs hadden als doel een impuls te geven aan nieuwe veerkracht in de culturele en creatieve sector. Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, namens alle rijkscultuurfondsen, en CLICKNL voerden het programma uit in opdracht van het ministerie van OCW. De regeling is inmiddels gesloten. Er zijn 16 Innovatielabs gestart. We noemen op deze pagine een aantal labs met Brabantse inbreng.

1 september 2022
Innovatielabs met Brabantse inbreng

Subsidies en regelingen voor digitalisering

Grote en kleinere instellingen en ook individuele makers kunnen een beroep doen op subsidies die speciaal voor digitalisering in het leven zijn geroepen. Door kennis te delen en netwerken te vormen van culturele instellingen, makers, overheden, bedrijven, onderwijs en andere partners die soortgelijke vragen stellen, versnellen we de transformatie.

1 september 2022
Subsidies en regelingen voor digitalisering

Blog | De wereld van heden raast door

Adviseur Liesbeth Jans is geboeid door het nieuwe lichtobject in de Spoorzone Tilburg en benadrukt het belang van kunst in de openbare ruimte

10 mei 2022
Blog | De wereld van heden raast door

Doe de Ondernemerscheck!

Vul de scan in, en analyseer jouw cultureel ondernemerschap aan de hand van acht ondernemersprofielen.

4 maart 2022
Doe de Ondernemerscheck!

Ondernemen in culturele sector hard nodig

Kunstenaars, zzp'ers en culturele organisaties in Brabant hebben het heel zwaar. Investeer juist nu in ondernemerschap.

25 januari 2022
Ondernemen in culturele sector hard nodig

Indientermijn impulsgelden | Wat je écht moet weten

De belangrijkste informatie over de procedure en de vereiste documenten voor je aanvraag impulsgelden helder op een rij.

24 november 2021
Indientermijn impulsgelden | Wat je écht moet weten

Waar is het podium voor onze gevorderde kunstenaars?

Podium en aandacht genoeg voor jong talent in de cultuursector, maar hoe is dat voor de gevorderde makers? Welke ruimte mogen zij innemen?

13 oktober 2021
Waar is het podium voor onze gevorderde kunstenaars?

Collectie en archief voor de toekomst

In dit kennisdossier delen we meer informatie, onderzoeken, adviezen en tips over het behouden van een collectie en/of archief voor de toekomst.

18 mei 2021
Collectie en archief voor de toekomst

Corona Impactloket

Wat is de impact van het Coronavirus op de culturele sector? Kunstloc komt met het Corona Impactloket.

18 maart 2020
Corona Impactloket

Corona steunregelingen

Overzicht van regelingen voor culturele organisaties, ondernemers en zelfstandigen bij overheden en fondsen.

17 maart 2020
Corona steunregelingen

20 tips om opdrachtgeverschap beter vorm te geven

Hoe ga je als opdrachtgever en opdrachtnemer met elkaar om? We gingen in gesprek met experts op dit gebied en hebben de beste tips en adviezen verzameld.

4 oktober 2019
20 tips om opdrachtgeverschap beter vorm te geven

De Creatieve Code

Een leerlijn creatief programmeren voor bovenbouw primair en onderbouw voortgezet onderwijs, gemaakt voor en door kunstenaars.

17 januari 2017
De Creatieve Code

Blog | WaarnaARToe

Nalatenschap, beheer en behoud, collectieregistratie; echt sexy klinkt het niet, maar actueel is wél. Bas Veldhuizen blogt over collecties verstopt in woningen, op zolders, of in kelders.

19 mei 2016
Blog | WaarnaARToe

Blog | Archief voor de toekomst

Hoe voorkom je dat belangrijk cultureel erfgoed door onzorgvuldig handelen zijn samenhang, context en betekenis kwijtraakt? Bas Veldhuizen blogt over de problematiek van het oeuvrebeheer.

3 september 2014
Blog | Archief voor de toekomst